طول خط لولهی معروف به TAPI(مخفف حروف اول نام‌های لاتین ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) یا “ترانس‌افغان” ۱۶۸۰کیلومتر خواهد بود و منابع گازی “دولت آباد” ترکمنستان را از طریق خاک افغانستان به “فاضلیک” در مرزهای هند و پاکستان خواهد رساند. قرار است از طریق این خط لوله سالانه بیش از ۳۰ میلیارد مترمکعب گاز انتقال یابد. پیش بینی‌ها بر صدور گاز در سال ۲۰۱۵ استوار است.
موضوع انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند از زمان حکومت طالبان مطرح بوده است. تابحال بنابه دلایل امنیتی این طرح به تاخیر افتاده بود.
بحث ایجاد خط لولهی صلح که گاز ایران را به پاکستان و هند برساند، ظاهراَ بیش از پیش با مانع با روبرو شده و در کوتاه‌مدت امیدی به تحقق آن نیست. تحریم‌ها علیه ایران و نیز اختلافات سیاسی میان هند و پاکستان مانع عمده‌ی ایجاد خط لولهی صلح به شمار می‌روند.
در چنین شرایطی، با توجه به نیاز مبرم هند به گاز بار دیگر ایجاد خط لولهی افغان ترانزیت به موضوع روز بدل شده است.
ولی آیا این خط لوله با توجه به وضعیت کنونی حاکم درافغانستان و پاکستان قابل اجراست؟
حق ترانزیت و امکان کار برای مردم افغانستان
جواد عمر، سخنگوی وزارت معادن و صنایع افغانستان می‌گوید، تامین امنیت خط لوله برعهده‌ی کشورهائی است که خط لوله قرار است از آن بگذرد.
وی در خصوص آخرین نشست افغانستان و ترکمنستان که در آخرین روزهای ماه اوت برگزار شد، چنین توضیح می‌دهد:«نشستی که صورت گرفته زمینه را برای اجلاسیه آتی کشورهای دخیل یعنی ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هندوستان فراهم کرده است.»
جواد عمر در ادامه صحبت‌هایش به اهمیت اقتصادی خط لوله اشاره هم می‌کند: «افغانستان از حق امتیاز ترانزیت برخوردارمی‌شود. برای مردم افغانستان زمینه‌ی کارمساعد فراهم خواهد شد. شهرها و مناطقی که در نزدیکی این خط لوله واقع میشوند نیزمی‌توانند از امکانات گازرسانی بهره‌مند شوند. در دو سال نخست افغانستان می‌تواند تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز و تا ۸ سال آینده نیز تا ۵ میلیارد مترمکعب از گازاین خط لوله استفاده کند.»
افغانستان: امنیت احداث خط لوله تامین است
سخنگوی وزارت صنایع و معادن افغانستان در ادامه Bildunterschrift: Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: قرار است خط لوله تاپی گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان به پاکستان وبه هند منتقل کند صحبت‌هایش تاکید می‌کند که از سوی دولت افغانستان برای تامین امنیت خط لوله برنامه‌های مبسوطی وجود دارد.
اما احمد سیدی دیپلمات سابق افغانستان و کارشناس امور منطقه، انتقاد می‌کند که دولت افغانستان تابحال برنامه‌ی مشخصی برای تامین امنیت این خط لوله ارائه نداده است. این کارشناسمقیم کابل به اجرای این پروژه با تردید می‌نگرد و می‌افزاید: «در شرایط امروزی کشور، قرارداد امضاء می‌شود ولی به اجرای این طرح من باور ندارم و افغانستان و پاکستان فعلا برای آن آمادگی ندارند.» این کارشناس معتقد است مسائل امنیتی مهمترین مانع برای اجرای این طرح به حساب می‌آید.
کارشناسان: خط لوله امنیت ندارد
رزاق مامون روزنامه نگار و تحلیل‌گر سیاسی مقیم کابل هم به اجرای پروژه ترانس‌افغان و یا “تاپی” باور ندارد. وی در این خصوص می‌گوید، احداث خط لولهی ترکمستان و افغانستان و امکان عملی شدن آن در حال حاضر و یا در آینده‌ای نزدیک بعید است.
وی خاطرنشان می‌کند: «شرکت‌های آمریکائی از جمله یونیکال پس از سقوط طالبان از صحنه رفتند. در حال حاضر با توجه به حضور آمریکا در افغانستان شرکت‌های آمریکائی بایستی در احداث آن مشارکت داشته باشند. آمریکا نیز زمان مشخصی را برای احداث خط لوله در خاک افغانستان تعیین نکرده است. تابحال مشخص نیست که سود و سهمیه شرکت‌های آمریکائی تا چه حد خواهد بود.»
مشکلات سیاسی مانع اجرای طرح می‌شود
بنظر رزاق مامون در مناطقی که بایستی خط لوله در افغانستان بگذرد، امنیت تامین نیست. در مسیرهائی که قراراست خط لوله کشیده شود کاروان‌های تجاری مورد حمله قرار می‌گیرند.
وی درادامه صحبت‌هایش می‌گوید، پیش از این عدم امنیت در افغانستان چالش عمده در برابر اجرای این طرح بود، اما حالا عدم امنیت در پاکستان و حملات قبائل محلی مانع اجرای این طرح شده است. وی اضافه می‌کند: «حملات جدی و سازماندهی شده انجام می‌گیرد و این یک مسئله سیاسی است. بنظر می‌رسد همان بحران سیاسی که مانع می‌شد خط لوله از افغانستان بگذرد، اکنون به پاکستان منتقل شده و فکر می‌کنم باید یک نیروئی و شرکتی در پشت صحنه و یا این قضیه باشد.»
وضعیت پاکستان مانع اجرای طرح می‌شود
بنظر افراسیاب هاتک کارشناس پاکستانی مقیم پیشاور، در اجرای این پروژه تابحال “اختلافات سیاسی میان کشورها
و عدم مسئولیت پذیری” مانع اساسی شمرده می‌شد، ولی اکنون مناسبات سیاسی افغانستان، پاکستان و ترکمنستان بهبود یافته، علیرغم آن شرایط امنیتی فعلی قابل اطمینان نیست.
این کارشناس پاکستانی اذعان می‌کند: «وضعیت افغانستان بهتر شده اما ما شاهد خرابی اوضاع در پاکستان هستیم و مسئله تامین امنیت این خط لوله در پاکستان اکنون یکی از چالش‌های اساسی آن خواهد بود.»
هم کارشناسان امور منطقه و هم مقام‌های مسئول افغانستان متفق‌القولند که احداث خط لوله “تاپی” و یا “ترانس افغان” وضعیت اقتصادی افغانستان را بهبود خواهد بخشید. تحکیم صلح، ثبات و امنیت در این کشور نیز به باور برخی از این کارشناسان با سرنوشت این خط لوله در ارتباط خواهد بود.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: فرید وحیدی